όρθιος

-α, -ο (ΑΜ ὄρθιος, -ία, -ον Α αττ. τ. θηλ. και ὄρθιος) [ορθός]

1. τεταμένος προς τα πάνω, ορθός, στητός, ευθυτενής

2. (για λίθους στην οικοδομή) τοποθετημένος κατά μήκος στον τοίχο, ώστε να φαίνεται η στενή πλευρά του

3. (για ζώα) αυτός που στέκει στα δύο πισινά πόδια

νεοελλ.

1. (για ανθρώπους) αυτός που στέκει στα πόδια του, σε αντιδιαστολή προς αυτόν που κάθεται ή που είναι ξαπλωμένος

2. (για κλίμακα, δρόμο κ.λπ.) αυτός που δεν είναι αρκετά επικλινής, ο αρκετά ανηφορικός

3. φρ. «μόλις στέκω όρθιος» — έχω αποκάμει από την κούραση

αρχ.

1. ανωφερής, ανηφορικός

2. (για φωνή) υψηλός ως προς τον τόνο, οξύς

3. ευθύς, σε αντιδιαστολή προς τον κυρτό ή τον πλάγιο («ὄρθιαι τάφροι», Θεόφρ.)

4. (για στρατιωτική παράταξη) σχηματισμένος κατά στήλες, δηλ. με πολύ βάθος και μικρό μέτωπο

5. το αρσ. ως ουσ. ὁ ὄρθιος

α) (στη μετρική) ο πους --∪∪. β) προσωνυμία τού Ασκληπιού

6. το θηλ. ως ουσ. ἡ ὀρθια

(ενν. γωνία) η ορθή γωνία

7. (το ουδ. πληθ. ως ουσ.) τὰ ὄρθια

η χώρα από την ακτή προς τα μεσόγεια

8. φρ. α) «ὄρθιον ἐφιστὰς τὸ οὖς» — αφού τέντωσε το αφτί για να κρυφακούσει (Λουκιαν.)

β) «νόμος ὄρθιος» ή «μελῳδία ὄρθιος» ή, απλώς, «ὄρθιος» — μελωδία κατά την οποία η φωνή ανέβαινε σε μεγάλο ύψος

γ) «ὀρθία διάμετρος» — συζυγής διάμετρος δισχιδούς καμπύλης

δ) «ὄρθια ήθη» — τα καθαρά, τα έντιμα ήθη, που δεν έχουν υποστεί διάβρωση και παρακμή

ε) «ὄρθιος και αὐθέκαστος» — ο ευθύς.

επίρρ...

ορθίως και όρθια (Α ὄρθιον και ὄρθια και ὀρθίως)

νεοελλ.

σε όρθια θέση, κατακόρυφα, στητά

αρχ.

οξυφώνως, μεγαλοφώνως (α. «ἤϋσε... ὄρθια», Ομ. Ιλ.

β. «ὄρθιον φώνησε», Πίνδ.).